İlk Ayakkabı Nasıl Bulundu?
İnsanlar ayaklarını koruma ihtiyacını, doğada karşılaştıkları sert zeminler, aşırı sıcaklık ve soğukluk gibi koşullar nedeniyle fark etmişlerdir. İlk ayakkabı, tarihî kayıtlara göre yaklaşık 10.000 yıl önce, Mezolitik dönemde ortaya çıkmıştır. İlk örnekler, hayvan postlarının ayaklara sarılmasıyla yapılmıştır. Arkeolojik kazılarda bulunan Ötzi Buz Adamın (M.Ö. 3300) ayakkabıları, ayakkabı tarihinin en eski örneklerinden biridir. Bu ayakkabılar, hasır tabanlı olup, deri ve bitki lifleriyle birleştirilmiştir.
Resim-Ötzi Buz Adam Ayakkabısı
Ayakkabıya Neden İhtiyaç Duyarız?
Ayakkabı, insanları çevresel koşullardan korumanın yanı sıra hareket kabiliyetini artıran bir araçtır. Zeminle doğrudan temasın önlenmesi, ayakların yaralanma, soğuk, sıcak ve enfeksiyon gibi risklerden korunmasını sağlamıştır. Zamanla ayakkabılar, sadece koruma değil, aynı zamanda sosyal statü, moda ve kültürel ifade araçları haline gelmiştir.
Anadolu’da ayakkabının tarihi, Hititler dönemine kadar uzanmaktadır. Hititler, deri sandaletler üretmiş ve bunları törenlerde kullanmıştır. Roma İmparatorluğu döneminde, Anadolu’da sandalet üretimi gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Osmanlı döneminde ise kösele tabanlı “çarık” ve işlemeli “yemeni” gibi modeller ortaya çıkmıştır. Bu ayakkabılar, Anadolu’nun zengin kültürel yapısını yansıtan desenler ve el işçiliği ile dikkat çeker.
Ayakkabı Çeşitleri ve Modelleri Nelerdir ve Ne İçin Kullanılır?
Ayakkabılar, kullanım alanlarına göre çeşitlilik gösterir:
- Spor Ayakkabılar (Sneakers): Rahatlık ve esneklik sağlamak için tasarlanmıştır.
- Resmi Ayakkabılar: İş ve özel davetler için şıklığı ön plana çıkarır.
- Botlar: Soğuk hava koşullarında ve outdoor aktivitelerinde koruma sağlar.
- Yemeni ve Çarıklar: Geleneksel Anadolu kültürünün bir parçasıdır.
Soğukkuyu Ayakkabısı Duymayan var mı ?
Soğukkuyu ayakkabısı, İzmir’in Soğukkuyu semtinde üretilmiş ve dayanıklılığı ile tanınmıştır. Bu ayakkabılar, özellikle tarım işçileri için sağlam yapısı ve konforu ile tercih edilmiştir. Üretimde kösele ve hakiki deri kullanılması, bu ayakkabıları benzersiz kılmıştır. Benim hatırladığım çocukluğumda belki hala öyle giyenler var, Anadolu’da tüm amca ve dedelerimizde özellikle mesi ile beraber giyilmesi tercih edilirdi. Çok şık ve güzel dururdu. Bu ayakkabıyı giyen amcaların ortak bir özelliği vardı, hepsi güler yüzlü olurdu.
“Tabakhane’ye b.k mu yetiştiriyorsun ne bu acele?”
Tabakhane nedir? Peki bu deyim nereden geliyor?
Hayvan postunun işlenerek, kullanılacak hale getirildiği yere “Tabakhane”, bu mesleği yapan kişilere ise “tabak” denir. Arapça kökenli debbağ, derici veya deri işçisi olarak da tanımlanabilir.
Tabakhanelerde, hayvanların derilerinin işlendiği atölyelerde taze köpek b.klarına ihtiyaç duyulurmuş. Köpek dışkısı içinde bekletilen deri yumuşak, kıl köklerinden arınmış, gözenekleri açık, ince, homojen ve kaliteli olurmuş (Gelişen kimya sektörüyle birlikte bu gereksinim sona erdi).
Tabaklar, köpek dışkısına ihtiyaç duyduklarından dolayı, kimi zaman tabakhane önlerinde köpek beslerler kimi zaman da etraftaki insanlara para karşılığında köpek pisliği toplatırlarmış.
Zaman içerisinde bu durum neredeyse bir meslek haline gelmiş ve tabakhanelerin olduğu yerlerde çoluk çocuk ellerinde teneke maşrapalar köpek b.ku toplarlarmış.
Bu işin püf noktası ise; köpek pisliğini taze olması imiş, ancak o zaman iyi işlev görüyormuş. Tam da bu yüzden toplayıcılardan biri, köpek pisliğini, tazeliğini koruması için koşa koşa tabakhanelere yetiştirirmiş. Yolda birini koşarken görenlere de “Tabakhaneye b.k mu yetiştiriyorsun?” denirmiş.
O eski günlerden kalma bu söz, günümüze kadar ulaşmış ve serüvenine “telaş durumunu” tasvir etmek adına kullanılan deyim olarak devam etmektedir.
Kösele Ayakkabı
Gel gelelim benim en sevdiğim ayakkabı çeşidi kösele tabanlı ayakkabıya… Tabi ki köselenin üretimi artık yok denecek kadar az. Bilindik meşhur ayakkabı firmalarında bile kösele ayakkabı bulmak çok zor. Aslında kösele diye satılan ayakkabıların bir çoğu zaten gerçek kösele değil. Benim kösele sevdam çocukluğumda amcaların bayramlarda giydikleri ayakkabılardan gelen sese kadar gider. O sesin çıkması beni öyle etkilemiş olacak ki, halen öten kösele ayakkabı giymek bana çok keyif verir.
Köselenin sırrı tabanının deri oluşunda yatar tabiki en sağlıklı ayakkabıdır deri ayakkabı. Çünkü hammaddesi doğaldır. Kösele ayakkabıların birçok faydasının yanı sıra farklı bir özelliği ise insandaki statik elektriği sönümlendirmesidir. Giydiğinizde bedeninizdeki statik elektriği toprağa deşarj ettiği için aslında bu insan sağlığı açısından oldukça kıymetli. Günümüzdeki diğer ayakkabılarda ise tam tersi hammaddesinden sebep statik elektriği arttırabileceği öngörülmüş.
Köseleler ayakkabının tabanında ve bazen topuğunda da kullanılan malzeme kalın ve dayanıklı hayvan derisidir. Kullanılmadan önce uzunca bir süre su içinde ıslatılarak tavlanır. Sonra ölçüsüne göre kesilir ve kunduracı dizinin üzerine koyduğu ütü demiri üzerinde çekiç ile döverek kıvama getirir. Normal kösele 3-5 mm kalınlığında ve toprak rengindedir.
Peki bu konunun tabakhane ile ilişkisi nedir desek kösele ayakkabı tabakhanelerden sağlanan deri ile üretilirmiş.
Peki bu kösele ayakkabılara takılan pençelerden göreniniz oldu mu?
Anadolu’da pek yaygın olarak kullanılırdı. Aslında amacı tabanı sağlamlaştırmak olsa da peçeli ayakkabıların yürürken çıkardığı ses için bile pençe taktıranlar vardı.
Peki bir ayakkabıdan yürürken ses çıkarmasını neden bekleriz? Burası da işte ayakkabı kültürünün nerelere kadar uzandığını bir nebze de olsa gösteriyor.
Sınikır Ayakkabı
Şimdi ise günümüzde “Sneaker” ayakkabılar meşhur. Peki nedir bu sınikır ayakkabı?
Sneakers Ayakkabı Nedir ve Neden Bu İsimle Anılmıştır?
Sneakers, 19. yüzyılda kauçuk tabanlı hafif ayakkabılar olarak ortaya çıkmıştır. “Sneaker” adı, sessizce hareket etmeye olanak tanıyan kauçuk tabanından gelir (İngilizce “sneak”: sessizce yaklaşmak). Günümüzde spor aktivitelerinin yanı sıra gündelik giyimde de popülerdir.
Sneakers Ayakkabı Giymenin Amacı Nedir?
Rahatlık, hareket özgürlüğü ve dayanıklılık sağlamak sneaker ayakkabıların temel amacıdır. Aynı zamanda moda dünyasında bir trend ve kimlik ifadesi haline gelmiştir.
Bir şeyi fark ettiniz mi? Geçmişte ses çıkaran ayakkabılar ile yürümek nam salmışken, beğenilirken öten kösele ya da pençeli ayakkabılar ile tak tuk diye yürümek ya da körüklü çizmeler, Çarşamba ayakkabıları ile takır tukur yürümek çok beğeniliyorken ve talep var iken aradan geçen 20-30 yılda ne oldu da sınikır ayakkabılar ile sessiz yürüme isteği daha ağır bastı? Hiç gördünüz mü erkeklerde takır tukur ses çıkaran bir ayakkabı? Artık göremez olduk.
Sessiz yürümek neden daha çok cazip gelmeye başladı? Tabakhanelerin yok olması, tabak mesleğinin ölmesi mi? Popüler kültür mü? Yoksa gerçekten sesli yürüyerek dikkat çekmek istememek mi?
Biraz düşündürücü…
Ayakkabı Tasarımcılığı Mesleği Nereden Ortaya Çıkmıştır?
Ayakkabı tasarımı, 19. yüzyılda sanayi devrimi ile birlikte bireysel zanaatkârlıktan profesyonel bir meslek haline gelmiştir. İtalya ve Fransa gibi ülkelerde moda evleri, ayakkabı tasarımını sanat seviyesine yükseltmiştir.
Ayakkabı Tasarımındaki Püf Noktalar Nelerdir?
- Anatomik destek sağlamak için ergonomik tasarım.
- Malzeme seçimi: Rahatlık ve dayanıklılığı artırır.
- Estetik unsurlar: Renk, desen ve dikiş detayları.
Ayakkabı Kullanımının Geleceği Nereye Gidiyor?
Gelecekte ayakkabılar, teknolojiyle birleşerek daha işlevsel hale gelecektir. Akıllı ayakkabılar, sağlık verilerini ölçebilir ve kullanıcı konforunu artırmak için otomatik ayar yapabilir. Ayrıca, sürdürülebilir malzemelerden yapılan çevre dostu ayakkabılar daha fazla tercih edilecektir.
Gelecekte Nasıl Ayakkabılar Giyeceğiz?
- 3D Baskılı Ayakkabılar: Kişiye özel tasarım ve üretim.
- Sürdürülebilir Malzemeler: Geri dönüştürülebilir ve biyolojik olarak çözünebilen malzemeler.
- Akıllı Ayakkabılar: Geleceğin ayakkabıları. Fitness takibi ve navigasyon gibi özellikler.
- Akıllı ayakkabıların temsili tasarımları.
- 3D baskıyla üretilmiş ayakkabı prototiplerinin görselleri.
- Sürdürülebilir malzemelerden yapılmış modern ayakkabılar. Çarık derken kösele derken artık geldiğimiz nokta çokta şaşırtmadı. Bizi her yerimizden tanıyan teknolojiler artık ayak izimizden de ayır edecek! Ayak izini belli ederek yürümek diye buna denir. Artık gelecekte herkes yürüdüğü yerde bir iz bırakacak ve bıraktığı izlerden anılacak artık. Adımlarınızı ona göre atın lütfen. İşin özü karda yürüyüp de ayak izini belli etmeyenler için zor bir dönem başlıyor gibi…
Samet İŞCAN
SORGUN DÜŞÜNCE KULÜBÜ
Referanslar:
https://www.google.com/search?q=%E2%80%A2+3D+bask%C4%B1yla+%C3%BCretilmi%C5% 9F+ayakkab%C4%B1+prototiplerinin+g%C3%B6rselleri.&oq=%E2%80%A2%093D+bask%C4% B1yla+%C3%BCretilmi%C5%9F+ayakkab%C4%B1+prototiplerinin+g%C3%B6rselleri.&gs_lcrp= EgZjaHJvbWUyBggAEEUYOTIGCAEQLhhA0gEHMjYyajBqOagCALACAQ&sourceid=chrome&ie=U TF-8#imgrc=XXcjNrax_2k2mM&imgdii=_h20b3CgU8RoFM
https://bisorubicevap.com/genel-kultur/tabakhaneye-bok-mu-yetistiriyorsun-sozu-nasil- cikmistir
www.wikipedia.com
